بررسی کلاهبرداری پانزی؛ تفاوت با ساختارهای هرمی

متأسفانه با گسترش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، طرح‌های پانزی محبوبیت بیشتری یافته‌اند و هرکسی که به دنبال سرمایه‌گذاری پرسود باشد، تقریباً به‌طور مداوم با این ترفندها مواجه خواهد شد. این نوع کلاهبرداری با هدف قرار دادن سرمایه‌گذاران ناآگاه و ارائه سودهای تضمین‌شده و جذاب انجام می‌شود.

با این حال، در حالی که طرح پانزی بر یک اصل کلی استوار است، می‌تواند در شکل‌ها و رنگ‌های گوناگون ظاهر شود. برای نمونه، می‌توان به طرحی اشاره کرد که خود را «سرمایه‌گذاری در بازار سهام جهانی» معرفی می‌کند یا طرح دیگری که وعده «سود تضمین‌شده ارز دیجیتال» را در ورود اولیه به این حوزه می‌دهد.

خبر خوب این است که شناسایی طرح پانزی چندان دشوار نیست و اگر این مقاله را تا انتها مطالعه کنید، قادر خواهید بود آن را سریع‌تر تشخیص دهید. در این نوشته، مکانیسم پانزی به زبان ساده توضیح داده شده و با طرح‌های هرمی مقایسه می‌شود تا موضوع به‌طور کامل روشن شود.

نگاهی به یک سناریوی نمونه برای درک بهتر پانزی (همه اسامی و اعداد فرضی هستند)

نمونه‌ای از طرح پانزی زمانی رخ می‌دهد که یک کلاهبردار یا طراح این طرح، افراد ناآگاه را متقاعد می‌کند که اگر پول خود را به او بسپارند، او با آن کار خواهد کرد و در ازای آن، درآمد هنگفت و تضمین‌شده‌ای ارائه می‌دهد. اما حقیقت این است که سود سرمایه‌گذاران قدیمی با پول سرمایه‌گذاران جدید تأمین می‌شود. این صرفاً یک بازی با پول است.

در ابتدا، برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران بیشتر به سیستم، وعده‌های غیرواقعی و فریبنده به‌طور مداوم ارائه می‌شود. با این حال، هنگامی که قربانی جدیدی برای آوردن پول باقی نماند، طرح اشباع شده و در نهایت فرو می‌پاشد. در پایان، معمولاً طراح پانزی و سران هرم با پول به‌دست‌آمده فرار می‌کنند و تعداد زیادی بازنده جا می‌مانند.

فرض کنید چنگیز، یک کلاهبردار، تصمیم به استفاده از ترفند پانزی دارد. او شرکتی کاغذی یا وب‌سایتی جعلی راه‌اندازی می‌کند و به مردم قول می‌دهد که اگر هر نفر مثلاً یک میلیون تومان بپردازد، می‌توانند در بورس نیویورک، ارزهای دیجیتال یا هر مکان دیگری سرمایه‌گذاری کنند و ماهانه ۲۰ درصد، معادل ۲۰۰ هزار تومان، سود دریافت کنند.

چنگیز حتی ممکن است ادعا کند که رباتی برای معامله ساخته که تضمین‌کننده کسب درآمد است.

اما در واقعیت، هیچ فعالیت اقتصادی‌ای انجام نمی‌شود.
به یاد داشته باشید که وعده‌های کلاهبرداران پانزی ممکن است تغییر کند. مثلاً آن‌ها ممکن است ادعا کنند از ربات‌های معاملاتی استفاده می‌کنند یا در زمان‌های دیگر ارزی دیجیتال بفروشند.

چنگیز پس از مدتی تبلیغات و جذب سرمایه‌گذاران اولیه، میلیون‌ها تومان از منابع مختلف جمع‌آوری می‌کند. او برای حفظ ادامه پروژه و جذب وجوه بیشتر، از پول سرمایه‌گذاران جدید به سرمایه‌گذاران قدیمی سود می‌پردازد. این الگو باعث می‌شود مشتریان فعلی که سود اندکی دریافت کرده‌اند، این طرح را به دوستان، آشنایان و سرمایه‌گذاران جدید توصیه کنند.

پس از جمع‌آوری سرمایه کافی یا زمانی که سرمایه‌گذار جدیدی پیدا نشود، چنگیز بلیطی به ترکیه می‌خرد و فرار می‌کند!

از آنجا که تبلیغات و دریافت پول از طریق اینترنت آسان‌تر است و ممکن است کلاهبرداران به‌صورت ناشناس عمل کنند، رشد اینترنت و شبکه‌های اجتماعی گسترش طرح‌های پانزی را تسهیل کرده است.

معرفی ارزهای دیجیتال نیز جمع‌آوری سرمایه را برای کلاهبرداران، بدون نیاز به حساب بانکی یا مراحل شناسایی، ساده‌تر کرده است.

طول عمر یک طرح پانزی چقدر است؟

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، طرح پانزی تا زمانی که سرمایه‌گذاران کافی وجود داشته باشد یا تا زمانی که طراح از مقدار پول دریافتی راضی باشد، به‌طور نامحدود ادامه خواهد داشت.

به ندرت پیش می‌آید که اثرات این طرح بیش از دو سال دوام داشته باشد. به عنوان مثال، طرح پانزی چارلز پانزی کمی بیش از یک سال موفق بود.

از سوی دیگر، برخی طرح‌های پانزی با بازنگری برنامه‌ها و جذب سرمایه‌گذاران جدید، ممکن است تا ده سال بتوانند منابع بیشتری تولید کنند.

آیا پانزی و طرح هرمی یکسان هستند؟

نام پانزی از چارلز پانزی، یکی از شناخته‌شده‌ترین کلاهبرداران تاریخ، گرفته شده است. کوپن‌های تخفیف اداره پست که او فروخت، به او این اطمینان را داد که اگر سرمایه‌گذاران کوپن‌ها را نفروشند، ۵۰ درصد سود در ۴۵ روز دریافت خواهند کرد.

استراتژی پانزی این بود که هم از سرمایه سرمایه‌گذاران قبلی و هم از سرمایه سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت درآمد سرمایه‌گذاران اولیه استفاده کند. زمانی که چارلز پانزی طرح اصلی خود را در دهه ۱۹۲۰ اجرا کرد، توانست بیش از ۲۰ میلیون دلار از سرمایه سرمایه‌گذاران را برباید که امروزه معادل بیش از ۲۵۰ میلیون دلار است.

البته طبق مقاله ویکی‌پدیا درباره چارلز پانزی، کلاهبرداری‌هایی از این دست پیش از او نیز وجود داشته و او این ترفند خاص را اختراع نکرده است. با این حال، به دلیل موفقیت چشمگیر این طرح که به تیتر روزنامه‌هایی مثل نیویورک تایمز تبدیل شد، به نام او ثبت شد.

چگونگی عملکرد مکانیسم پانزی

هرچند همه کلاهبرداری‌های پانزی به‌طور کلی از الگویی مشابه پیروی می‌کنند، شکل و ظاهر هر کلاهبرداری ممکن است به‌طور قابل‌توجهی متفاوت باشد.

چرخه اصلی تمام طرح‌های پانزی را می‌توان در چند مرحله ساده بیان کرد که به شرح زیر است:

• تبلیغات فریبنده

در ابتدا، تعداد محدودی از افراد با تبلیغات نادرست (که معمولاً در اینترنت یا رسانه‌های اجتماعی یافت می‌شوند) به سیستم جذب می‌شوند. این افراد مبلغ ناچیزی واریز می‌کنند و پس از دریافت سود، طمع بر آن‌ها چیره شده و علاوه بر سرمایه‌گذاری بیشتر، دیگران را به عضویت در این سیستم تشویق می‌کنند.

• سپرده‌گذاری سود اولیه برای جلب اعتماد

سود به‌طور منظم برای ایجاد اعتماد سرمایه‌گذار و جذب پول بیشتر واریز می‌شود. این درآمدها یا با پول سرمایه‌گذاران جدید یا با پول اولیه سرمایه‌گذاری‌شده توسط طراح پرداخت می‌شود.

• افزایش ورودی سرمایه

هنگامی که اعتماد عمومی ایجاد شد، هجوم عظیمی از پول نقد به سیستم وارد می‌شود. سرمایه‌گذاران قدیمی‌تر نیز پول بیشتری تزریق می‌کنند و ممکن است اقوام و آشنایان نزدیک خود را نیز بیاورند. در این مرحله، تعصب کور و طمع برخی را به گرفتن وام‌های کلان، قرض گرفتن پول یا حتی فروش خانه و ماشین سوق می‌دهد.

• نتیجه‌گیری از ورود سرمایه‌گذار جدید و فروپاشی استراتژی

مراحل ۱ تا ۳ چندین بار تکرار می‌شود تا زمانی که سرمایه‌گذار جدیدی یافت نشود یا مقدار قابل‌توجهی پول جمع‌آوری شود. پس از آن، طراح با پولی که در اختیار دارد، از آنجا دور می‌شود.

امکان بازگرداندن سرمایه پس از گرفتار شدن در پانزی وجود دارد؟

با وجود اینکه کلاهبرداری‌های پانزی اشکال و اندازه‌های مختلفی دارند، همه انواع آن‌ها دارای ویژگی‌های مشترکی هستند که به شرح زیر است:

سودهای نجومی و تضمین‌شده

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های کلاهبرداری پانزی (Ponzi scheme)، وعده ثروت هنگفت و تضمین‌شده است. اگر چنین تضمینی دیدید، به آن اعتماد نکنید. سود نجومی به این معناست که حتی اگر با پول کار شود، بازدهی کمتر از طرح پانزی خواهد بود. مثلاً ماهی با سود تضمین‌شده بیش از ۱۰ درصد بسیار مشکوک است. در نظر بگیرید چگونه ممکن است سودی این‌چنین بزرگ بدون ریسک تضمین شود. باید یادآوری کرد که بازارهای مالی بدون ریسک نیستند.

هویت اپراتور نامشخص است

طرح پانزی اطلاعات زیادی درباره تیم یا مدیر ارائه نمی‌دهد و حتی اگر اطلاعاتی باشد، اغلب از نام‌های جعلی یا ساختگی برای پنهان کردن وابستگی واقعی استفاده می‌شود. یک طراح پانزی صراحتاً اعلام کرده که مایل نیست هویتش فاش شود.

شفافیت در فعالیت‌های تجاری

طرح پانزی به‌وضوح توضیح نمی‌دهد که چگونه سودهای عظیم خود را ایجاد می‌کند یا چگونه تضمین می‌کند که به تولید آن‌ها ادامه دهد. مثلاً برخی طرح‌ها ادعا می‌کنند پول کاربران را در بازارهای سرمایه یا استخراج ارز دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کنند. با این حال، آن‌ها نحوه انجام این کار یا چگونگی حفاظت پول کاربران در برابر خطرات نوسان قیمت، مشکلات استخراج و غیره را فاش نمی‌کنند.

اطلاعات تماس یا آدرس کافی نیست

طرح‌های پانزی معمولاً مکان‌ها یا شماره‌های تلفن معتبری را افشا نمی‌کنند یا از آدرس‌های جعلی و مکان‌های کاری موقت برای مخفی کردن هویت خود استفاده می‌کنند. ناشناس بودن یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کلاهبرداری پانزی است.

مجوز قانونی ناکافی

طرح‌های پانزی قادر به کسب تأییدیه‌های قانونی نیستند. البته باید یادآوری شود که گاهی اوقات طرحی به‌قدری خوب اجرا می‌شود که با استفاده از روابط، قانون‌گذار را فریب می‌دهد یا مجوز می‌گیرد. بسیاری از کارشناسان معتقدند طرح پانزی در زمان ورشکستگی چندین مؤسسه مالی ایرانی در سال ۲۰۱۷ به کار گرفته شد.

تمایز بین هرم و پانزی به شرح زیر است

طرح پانزی دارای ویژگی‌های مشترکی با طرح هرمی است که باعث می‌شود برخی افراد به اشتباه فکر کنند این دو قابل‌جایگزینی هستند. با این حال، طرح هرمی و پانزی دقیقاً یکسان نیستند و چندین ویژگی آن‌ها را متمایز می‌کند.

چه چیزی طرح هرمی را تعریف می‌کند و چگونه کار می‌کند؟

به‌طور اساسی، طرح هرمی یک روش تجاری است که وعده می‌دهد در صورت فروش محصولات و دعوت از عضو جدید برای پیوستن به سیستم و سرمایه‌گذاری، پاداش‌های قابل‌توجهی پرداخت کند. طرح هرمی تجارتی است که در آن اقلام یا خدمات (اغلب کالاهای بی‌ارزش) در ازای پول به اعضای سیستم فروخته می‌شود.

اگر می‌خواهید درک بهتری از کلاهبرداری هرمی به دست آورید، مثال زیر را بررسی کنید (همه اعداد فرضی هستند):

یک کلاهبردار هرمی مقداری خاک بی‌ارزش دارد. او به اشتباه ادعا می‌کند که خاکش با خاک‌های دیگر فرق دارد و اگر پای گیاه را جدا کنند، سریع‌تر رشد می‌کند. او خود را به‌طور گسترده تبلیغ می‌کند.

در نتیجه، قیمت خاک نسبت به سایر خاک‌های موجود در بازار بالاتر است. سپس پیشنهاد می‌دهد این خاک را، در حالی که خاک مشابه (هرچند با کیفیت بالاتر) را می‌توان با ۲۰ هزار تومان در بازار خرید، به ۱۰۰ هزار تومان به افراد ناآگاه بفروشد. همه داستان را بازگو نمی‌کند.

جدا از این، کلاهبردار به افراد اطمینان می‌دهد که ممکن است از طریق طرح هرمی او ثروتمند شوند. در این صورت، اگر دوستان خود را دعوت کنند و خاک بخرند، به‌صورت هرمی و در سطوح مختلف سود خواهند برد.

کلاهبردار به‌راحتی می‌تواند کالای معمولی خود را چند برابر قیمت بازار بفروشد و در صورت عدم فروش، ملزم به پرداخت سود وام گرفته‌شده از بانک نخواهد بود. او از مردم به‌عنوان ابزاری برای فروش کالاهای بی‌فایده استفاده می‌کند. تبلیغاتی که قطعاً بازگشت سرمایه را تضمین می‌کند.

از نظر دوام طولانی‌مدت پروژه، دو احتمال وجود دارد:

این طرح تا زمانی ادامه می‌یابد که اعضای جدید به عضویت ادامه دهند و کلاهبردار به‌راحتی سود را پرداخت کند، زیرا توانسته محصول بی‌ارزش خود را به قیمت بالا بفروشد و دلیلی برای عدم سود او وجود ندارد. با این حال، پس از مدتی که هیچ عضو جدیدی نمی‌پیوندد، اعضای بالاتر هیچ سودی دریافت نمی‌کنند.
پس از مدتی، کلاهبردار قادر به تأمین محصول نیست و با پول هنگفتی که جمع کرده، مجبور به فرار می‌شود.

به‌طور خلاصه، موارد زیر شباهت‌های بین کلاهبرداری پانزی و سیستم هرمی است:

هر دو با وعده سودهای کلان از قربانیان خود سوءاستفاده می‌کنند.
هر دو برای بقا باید اعضای جدیدی را جذب کنند.

تفاوت‌های بین طراحی پانزی و هرم به شرح زیر است:

با وجود اینکه طرح پانزی یک سرمایه‌گذاری است، ما با فروش محصول یا خدمات از طریق طرح هرمی مواجه هستیم. طرح پانزی شبکه‌ای نیست. اما طرح هرمی است. اعضای قدیمی‌تر از اعضای تازه‌وارد می‌خواهند که به طرح هرمی بپیوندند. با اینکه طرح پانزی کلاهبرداری کامل است و قانون با آن برخورد می‌کند، طرح هرمی، هرچند اساساً دارای نقص است، ممکن است از نظر قانونی نیز قابل‌اجرا باشد.

ارز دیجیتال معادل طرح پانزی

استفاده از ارزهای دیجیتال با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، کار کلاهبرداران پانزی و هرمی را به‌طور قابل‌توجهی آسان کرده است. برخی از این ویژگی‌ها به شرح زیر است:

• پیگیری تراکنش‌های ارز دیجیتال دشوارتر است. برای دریافت سرمایه نیازی به افتتاح حساب بانکی ندارید. و شما مجبور نیستید برای تراکنش‌های ارز دیجیتال مالیات بپردازید.
• منابع مختلف سرمایه را می‌توان از سراسر جهان جذب کرد.
• سرمایه سریع‌تر منتقل می‌شود.
• پول‌شویی دشوارتر شده است.

با توجه به این ملاحظات، ارزهای دیجیتال ابزاری عالی برای ایجاد طرح‌های پانزی هستند و جذب سرمایه و توزیع سود سهام را بسیار آسان‌تر از روش‌های سنتی می‌کنند.

کلاهبرداری‌های پانزی اغلب با استفاده از پول دیجیتال انجام می‌شود، که به کلاهبرداران اجازه می‌دهد آسیب کمتری ببینند.

اشاره کردیم که پانزی‌ها را می‌توان به روش‌های مختلفی اجرا کرد. با این حال، روند اساسی یکسان باقی می‌ماند. انواع پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال نیز با یکدیگر متفاوت هستند. در بخش بعدی، به برخی از رایج‌ترین طرح‌های پانزی که در دنیای ارز دیجیتال استفاده می‌شود، خواهیم پرداخت.

استخراج ابری نوعی استخراج در فضای ابری است

بخش قابل‌توجهی از کلاهبرداری‌های پانزی در حوزه ارز دیجیتال به وب‌سایت‌های استخراج ابری اختصاص دارد که ادعا می‌کنند می‌توانند ارزهای دیجیتال را با استفاده از پول سرمایه‌گذاران به‌عنوان ابزاری برای کسب درآمد استخراج کنند. اکثر این سایت‌ها در واقع استخراجی انجام نمی‌دهند و به‌جای آن، از روش پانزی برای توزیع سود از سرمایه‌گذاران جدید به سرمایه‌گذاران فعلی استفاده می‌کنند.

درست است که استخراج ابری روی کاغذ قابل‌اجرا است. اما، یک سرویس استخراج ابری قانونی فقط قدرت هش را فراهم می‌کند، نه توانایی ادعای سودهای کلان با نرخ ثابت و منظم.

فروش توکن‌هایی که هیچ ارزشی ندارند

طرح‌های پانزی و هرمی در این رویکرد گنجانده نشده‌اند، اگرچه قرار است با دو روش دیگر مرتبط باشند. هنگام استفاده از این استراتژی، کلاهبرداران مبالغ قابل‌توجهی از پول را به‌صورت بیت‌کوین یا سایر ارزهای دیجیتال قانونی از مصرف‌کنندگان جمع‌آوری می‌کنند، با این وعده که سودهای تضمین‌شده به آن‌ها پرداخت خواهد شد.

آن‌ها در نهایت هزینه را با ارز دیجیتالی خودشان پرداخت می‌کنند که ارزش ذاتی ندارد، اما امید کاذبی به مردم می‌دهد که ارزش آن در آینده افزایش یابد.

ربات‌های تلگرام برای استخراج ارز دیجیتال یا توزیع ایردراپ استفاده می‌شوند

تقلب مشابه ربات‌های تلگرام این است که برای سازندگانشان از ضعف اقتصادی جامعه، درآمد ایجاد می‌کنند. وعده‌های این ربات‌ها و نحوه عملکردشان معمولاً به شرح زیر است:

کاربر به ربات می‌پیوندد و برای شروع کار، چندین الماس به‌عنوان هدیه به او داده می‌شود. ماشین‌های استخراج مجازی که برای استخراج به‌اصطلاح بیت‌کوین استفاده می‌شوند، را می‌توان با الماس‌های به‌دست‌آمده از ربات خریداری کرد. روش‌های مختلفی برای کسب الماس اضافی وجود دارد که ضروری‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

با استفاده از لینک عضویت می‌توانید دوستان خود را دعوت کرده و یک هدیه الماس دریافت کنید.
با استفاده از بیت‌کوین می‌توانید الماس بخرید.

با این حال، در این ربات‌های تلگرام، هیچ استخراجی انجام نمی‌شود و مصرف‌کنندگان برای خرید سنگ‌های بیشتر مجبور به پرداخت بیت‌کوین هستند.

اگر کاربر تکنیک دعوت را انتخاب کند، در نهایت اعلانی دریافت می‌کند که توضیح می‌دهد شرکت وابسته شما باید الماس را با بیت‌کوین خریداری کرده باشد تا واجد شرایط دریافت وجوه برداشت‌شده باشد. شرکت باید خریدی انجام دهد تا از مزایای این استراتژی بهره‌مند شود. این شکل از طرح پانزی واقعاً پیچیده است.

سرمایه‌گذاری در املاک، خودرو، ارز، انرژی و موارد دیگر

وب‌سایت‌هایی که ادعا می‌کنند پول سرمایه‌گذاران را در بازارهای خارجی مثل املاک، خودرو، سهام، انرژی یا هر چیز دیگری سرمایه‌گذاری می‌کنند، نوع دیگری از طرح پانزی در ارزهای دیجیتال هستند که رو به افزایش‌اند. با این حال، هیچ کاری جز پرداخت سود با پول سرمایه‌گذاران جدید انجام نمی‌شود.

برخی از کلاهبرداران نیز ممکن است ادعا کنند که رباتی پیشرفته برای معامله در بازارهای مالی دارند که سود تضمینی در هر معامله ارائه می‌دهد. چیزی به نام ربات وجود ندارد و همه‌چیز ساختگی است.

آیا پانزی همان طرح هرمی است؟

تمایز اولیه بین طرح پانزی و کلاهبرداری هرمی در این است که یک طرح پانزی معمولاً فقط از قربانیان خود برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌کند و سودهایی وعده می‌دهد که در زمان بعدی پرداخت می‌شود. طرح‌های هرمی، برخلاف پانزی، معمولاً این فرصت را برای قربانیان فراهم می‌کنند که با جذب قربانیان اضافی در کلاهبرداری، پول «درآمد» کسب کنند.

امکان بازگرداندن سرمایه پس از گرفتار شدن در پانزی وجود دارد؟

زمانی که گردانندگان پانزی دستگیر می‌شوند، تقریباً همیشه این‌طور است که کلاهبردار تمام یا بخش اعظم پولی را که دریافت کرده، خرج کرده است. شما کاملاً می‌توانید از طراح طرح پانزی شکایت کنید و احتمالاً علیه آن‌ها در دادگاه حکمی صادر می‌شود، اما بعید است که در نهایت چیزی را بازیابی کنید.

آنچه در مقاله «ماهیت کلاهبرداری پانزی؛ تمایز با مدل‌های هرمی» خواندیم

کلاهبرداری پانزی نوعی کلاهبرداری است که در آن قربانیان با وعده بازگشت تضمین‌شده و سودهای نجومی سرمایه‌گذاری‌های خود فریب می‌خورند.

برای جلب اعتماد بیشتر، کلاهبرداران بازده تضمین‌شده‌ای را در چند ماه اول سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهند. این کار با استفاده از وجوه سرمایه‌گذاران جدید انجام می‌شود. پس از مدتی، سرمایه زیادی به سیستم جذب شد و سرمایه‌گذار تازه‌ای وارد نشد. کلاهبرداران پرداخت را متوقف کردند و متواری شدند.

شناسایی طرح‌های پانزی به هیچ‌وجه دشوار نیست و عنصر کلیدی این طرح‌ها این است که تضمین می‌کنند در حالی که ناشناس باقی می‌مانند، مزایای فوق‌العاده‌ای ارائه دهند.

لطفاً در بخش نظرات این پست، تجربه خود را از طرح‌های پانزی به اشتراک بگذارید تا ما و دیگران از آن درس بگیریم.

برگرفته شده از وب‌سایت وب‌آموز