بررسی کلاهبرداری؛ قوانین و اشکال گوناگون

از این رو، افراد با خواست خود مالشان را به کلاهبردار می‌سپارند. صرف گفتن یک دروغ ساده به معنای وقوع جرم کلاهبرداری نیست و باید در جریان انجام کار، تقلبی به کار رود تا طرف مقابل گمراه شود. بنابراین، برخلاف سرقت، در کلاهبرداری فقط بردن مال کافی نیست؛ بلکه لازم است از ابزارهای نادرست استفاده شده، فرد فریب خورده و در نتیجه این گمراهی، مالش را به کلاهبردار واگذار کند.

بر اساس ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، هر کس با توسل به حیله و فریب، مردم را به وجود شرکت‌ها، تجارتخانه‌ها، کارخانه‌ها، مؤسسات خیالی یا داشتن دارایی‌ها و اختیارات دروغین بفریبد، به امور غیرواقعی امید ببخشد یا از حوادث ساختگی بترساند، یا عنوان جعلی اختیار کند و با یکی از این روش‌ها یا ابزارهای نادرست دیگر، وجوه، اموال، اسناد، حواله‌ها، قبوض، مفاصاحساب‌ها و امثال آن‌ها را به دست آورد و بدین‌وسیله مال دیگری را برباید، کلاهبردار محسوب می‌شود.

الزامات شکل‌گیری جرم کلاهبرداری

آنچه برای تحقق جرم کلاهبرداری باید مورد توجه قرار گیرد، این است که در این جرم، ترک فعل وجود ندارد و تنها با انجام فعل مثبت، جرم شکل می‌گیرد. این به معنای آن است که حتی ترک فعل همراه با سوءنیت، مصداق کلاهبرداری نیست. به عنوان مثال، عدم اطلاع‌رسانی فروشنده درباره نقص‌های کالای مورد معامله به خریدار، دلیلی بر کلاهبرداری او نیست. گاه در جامعه دیده می‌شود که برخی ادعا می‌کنند شخصی کلاهبردار است و پول مردم را بازنمی‌گرداند، اما باید دانست که نپرداختن بدهی، قرض یا صدور چک بلامحل، کلاهبرداری محسوب نمی‌شود؛ بلکه برای شناختن کسی به‌عنوان کلاهبردار، باید شرایط زیر در اعمال او جمع باشد.

به طور کلی ۳ الزام برای شکل‌گیری جرم کلاهبرداری وجود دارد:

الزام اول) ابزارهای مورد استفاده کلاهبردار باید نادرست باشند؛

الزام دوم) از آنجا که کلاهبرداری جرمی وابسته به نتیجه است، باید نتیجه موردنظر از ارتکاب جرم به دست آید. به بیان دیگر، کلاهبردار با انجام اعمال مجرمانه، قربانی را فریب داده و در نتیجه این رفتار نادرست، مال قربانی به دست کلاهبردار رسیده و از آن سود ببرد. آنچه در این الزام باید در نظر داشت، این است که فرد مال‌باخته نباید از نادرست بودن ابزار آگاه باشد؛ در غیر این صورت، جرم کلاهبرداری منتفی است.

الزام سوم) مال مورد بحث باید متعلق به غیر از متهم باشد.

تشخیص ابزارهای نادرست

روش‌ها و ابزارهای کلاهبرداری باید به شکلی باشند که تشخیص نادرست بودن آن‌ها با قواعد عرفی ممکن باشد. به طور کلی، باید در نظر داشت که عمل نادرست در دو حالت ایجاد می‌شود:

نادرستی از نظر شکل و ظاهر باشد؛ مانند استفاده از اسناد جعلی و غیرواقعی.
به دلیل بی‌اعتباری، نادرستی رخ دهد.
یکی از راه‌های تشخیص ابزار نادرست، پرس‌وجو از مال‌باخته درباره شیوه برداشت مالش است. همچنین، وجود ابزارهای نادرست پیش از برداشت مال باید اثبات شود. در صورتی که ترکیبی از ابزارهای نادرست و غیرنادرست به وقوع کلاهبرداری منجر شده باشد، باید توجه داشت که روش‌ها و ابزارهای نادرست عامل اصلی تحقق این جرم بوده‌اند.

احکام کلاهبرداری

کلاهبرداری از جرایمی است که به دلیل پیچیدگی، می‌تواند مصداق‌های متعددی داشته باشد؛ زیرا فریب و استفاده از ابزارهای نادرست می‌تواند اشکال گوناگونی به خود بگیرد، به‌ویژه در دنیای امروز با وجود وسایل ارتباط جمعی متنوع و روبه‌رشد که هر روز به آن‌ها افزوده می‌شود و می‌توانند برای ارتکاب جرم کلاهبرداری به کار روند. کلاهبرداری در قانون تعزیرات به دو شکل مشدد و ساده تعریف شده است. کلاهبرداری مشدد شامل موارد زیر می‌شود:

• مرتکب جرم، از کارکنان دولت یا مؤسسات عمومی، شهرداری و نهادهای انقلابی باشد؛
• مرتکب جرم، در نقش مأمور دولت یا نماینده مؤسسات عمومی، شهرداری‌ها و نهادهای انقلابی به ارتکاب جرم بپردازد.
• گمراهی مردم توسط متهم از طریق رسانه‌های عمومی، ارتباط جمعی، تبلیغات، سخنرانی در جلسات عمومی یا انتشار آگهی‌های مکتوب انجام شود.
• حکم کلاهبرداری مشدد علاوه بر بازگرداندن مال به صاحبش، شامل ۲ تا ۱۰ سال حبس و جریمه نقدی معادل مال کلاهبرداری‌شده است. همچنین، فرد کلاهبردار برای همیشه از مشاغل دولتی محروم می‌شود. حکم کلاهبرداری ساده نیز مطابق ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، یک تا هفت سال حبس به علاوه جریمه نقدی (به نفع دولت) معادل مالی که مرتکب اخذ کرده، است. همچنین، مجرم به بازگرداندن اصل مال به صاحبش محکوم می‌شود.
• در توضیح جرم کلاهبرداری در قانون مجازات جدید، به دادگاه اجازه داده شده در صورت امتناع متهم از بازگرداندن مال به صاحب، اموال او را بفروشد.

از جمله جرایمی که در حکم کلاهبرداری هستند و مجازات جرم کلاهبرداری را در پی دارند، عبارتند از:

• همکاری افراد برای بردن مال غیر، تبانی با یکی از طرف‌های دعوا برای بردن مال یا تضییع حق طرف مقابل یا شخص ثالث.
• معرفی مال غیر به‌عنوان مال خود و انجام اقدامات اجرایی نسبت به آن.
• درخواست ثبت ملک توسط امین.
• درخواست ثبت ملک توسط وارث با علم به انتقال ملک توسط مورث یا سلب مالکیت او
• اظهارات نادرست مؤسسان و مدیران شرکت‌های با مسئولیت محدود، تضامنی و نسبی درباره پرداخت کامل سهم‌الشرکه غیرنقدی در اوراق و اسناد لازم برای ثبت شرکت.
• ارزیابی نادرست سهم‌الشرکه غیرنقدی به مبلغی بیش از ارزش واقعی.
• تقسیم سود خیالی با نبود صورت دارایی یا بر اساس صورت دارایی میان شرکا توسط مدیران.
• مصرف ارز دولتی برای هدفی غیر از خرید کالا.
• فروش ارز دولتی در بازار سیاه یا آزاد.
• جعل عنوان نمایندگی بیمه.
• گیرنده مال غیر، مشروط بر اینکه هنگام معامله از غیر بودن مال آگاه باشد، در حکم کلاهبردار است.
• خیانت یا تبانی متصرف برای ثبت ملک به نام دیگری یا معرفی خود به‌عنوان متصرف.
• امتناع از بازگرداندن حق طرف مقابل.
• کسی که طلب خود را به غیرمدین منتقل کند و پس از انتقال آن را از مدین سابق دریافت کند یا منتقل کند.

حکم کلاهبرداری رایانه‌ای

امروزه پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه اینترنت و فناوری رخ داده و افراد می‌توانند بسیاری از کارهای روزمره خود را از طریق اینترنت در کوتاه‌ترین زمان انجام دهند و در هزینه‌ها و زمان نیز صرفه‌جویی کنند؛ اما در مقابل، افراد سودجو از این فرصت سوءاستفاده کرده و به کلاهبرداری رایانه‌ای روی آورده‌اند که منجر به بی‌اعتمادی مردم به اینترنت شده است. آمارها نشان می‌دهند که سالانه افراد زیادی در دام کلاهبرداری رایانه‌ای می‌افتند و متحمل ضررهای مالی سنگینی می‌شوند. گاهی این کلاهبرداران با هک حساب بانکی افراد، کل حسابشان را خالی می‌کنند یا با تبلیغات دروغین، کالاهای تقلبی می‌فروشند. سؤال اینجاست که برای چنین کلاهبرداری‌هایی چه احکامی در نظر گرفته شده است؟

حکم کلاهبرداری رایانه‌ای چیست؟

زمانی که کلاهبرداری رایانه‌ای یا اینترنتی (Internet scammer) رخ می‌دهد، ارتباط مستقیمی بین کلاهبردار و قربانی وجود ندارد و جرم از طریق رایانه انجام می‌شود. طبیعی است که پیگیری این نوع کلاهبرداری‌ها نسبت به موارد دیگر دشوارتر باشد، اما در هر صورت، اگر مورد کلاهبرداری رایانه‌ای قرار گرفتید، باید فوراً به پلیس مراجعه کنید تا اقدامات لازم برای شما انجام شود.
در پاسخ به این سؤال که چه حکمی برای کلاهبرداری رایانه‌ای وجود دارد، باید گفت که برای کلاهبرداران رایانه‌ای یک تا پنج سال حبس در نظر گرفته می‌شود و همچنین بازگرداندن مال به صاحبش و جریمه نقدی از دو میلیون تا ده میلیون (معادل مال برداشت‌شده) اعمال می‌شود.

مقایسه کلاهبرداری سنتی با نوع رایانه‌ای

کلاهبرداری سنتی به این شکل است که کلاهبردار از ابزارهای نادرست استفاده می‌کند و باعث گمراهی افراد می‌شود و در نهایت مال آن‌ها را می‌برد؛ اگر مالک آگاهی کافی داشته باشد، قطعاً مورد چنین سرقت‌هایی قرار نمی‌گیرد، اما در صورت ناآگاهی و بی‌توجهی، فریب می‌خورد. به زبان ساده، بر اثر ناآگاهی و غفلت مالک، گمراهی رخ می‌دهد؛ پس لازم است که مال‌باخته از نادرست بودن ابزارها بی‌خبر باشد و واقعاً فریب خورده باشد. در کلاهبرداری سنتی، ارتباط مستقیم بین کلاهبردار و گمراه‌شده وجود دارد.
در کلاهبرداری رایانه‌ای، ممکن است فرد مال‌باخته اصلاً از وقوع کلاهبرداری آگاه نباشد. در واقع، کلاهبردار با وارد کردن، تغییر یا حذف داده‌ها یا اختلال در سامانه، به مال یا وجه دست می‌یابد. ابزارهایی که در ارتکاب جرم در کلاهبرداری رایانه‌ای و سنتی به کار می‌روند، با یکدیگر متفاوت هستند.
همان‌طور که اشاره کردیم، اصلی‌ترین تفاوت بین کلاهبرداری رایانه‌ای و سنتی در ابزارهای ارتکاب جرم و محیط آن‌هاست.

متأسفانه امروزه شرایط به گونه‌ای شده که آمار کلاهبرداری رایانه‌ای به شدت افزایش یافته و کلاهبرداران با سوءاستفاده از ناآگاهی مخاطبان و اعتماد آن‌ها به اینترنت، به چنین اعمالی دست می‌زنند؛ بنابراین، برای در امان ماندن از این شرایط، حتماً اطلاعات خود را درباره کلاهبرداری‌های رایانه‌ای افزایش دهید و بر روی سیستم‌های کامپیوتری و موبایل خود ابزارهای امنیتی معتبر نصب کنید. هیچ‌گاه در برابر پیام‌هایی که برایتان ارسال می‌شود، مثل پیام‌های تبریک، جشنواره‌ها و مسابقات مختلف، وسوسه نشوید و اگر لینکی دریافت کردید، فوراً روی آن کلیک نکنید. از منبعی که پیام را ارسال کرده مطمئن شوید و فریب آگهی‌هایی با قیمت‌های جذاب در اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌های مختلف را نخورید.

کجا برای شکایت رایانه‌ای مراجعه کنیم؟

برای رسیدگی به این جرم، باید به دادسرای جرایم رایانه‌ای مراجعه کرد و پس از اینکه قربانیان شکایت خود را مطرح کردند، برای آن‌ها پرونده تشکیل می‌شود و طبق روال قانونی، رسیدگی به جرم کلاهبرداری انجام می‌گیرد.
به دلیل حساسیت و اهمیت بالای موضوع کلاهبرداری رایانه‌ای، دادسرای جرایم رایانه‌ای موضوع را به پلیس فتا برای بررسی دقیق‌تر ارجاع می‌دهد. البته برای تسهیل روند پرونده و تسریع در رسیدگی، می‌توانید از وب‌سایت اینترنتی پلیس فتا برای تبادل اطلاعات استفاده کنید، گزینه ارتباط مردمی را انتخاب کنید و پس از آن، پلیس فتا در اولین فرصت با شما تماس می‌گیرد و موضوع ثبت‌شده را پیگیری خواهد کرد.

پلیس فتا وظیفه دارد امنیت را در شرایط مختلف تأمین کند و با جرایم زیر مقابله نماید:

• کلاهبرداری‌های رایانه‌ای و اینترنتی
• سرقت اطلاعات
• جعل داده‌ها و عناوین
• نفوذ و هک به سامانه‌های اینترنتی و رایانه‌ای
• تعرض به حریم خصوصی گروه‌ها و اشخاص
• جرایم اخلاقی و هرزه‌نگاری
• جرایم سازمان‌یافته اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و…

راهکارهای مقابله با کلاهبرداری رایانه‌ای

با توجه به اینکه امروزه شبکه‌های اجتماعی و اینترنت به‌عنوان یکی از ابزارهای محبوب کلاهبرداری رایانه‌ای تبدیل شده‌اند، باید دقت خود را در برابر این نوع کلاهبرداری‌ها افزایش دهید. معمولاً در شرکت‌های بزرگ و سازمان‌ها، بخشی با عنوان فناوری اطلاعات وجود دارد که از وقوع چنین جرایمی پیشگیری می‌کند، اما این موضوع برای شرکت‌های کوچک صدق نمی‌کند؛ بنابراین، حتی افراد عادی و این شرکت‌ها باید نسبت به راهکارهای مقابله با کلاهبرداری رایانه‌ای و پیشگیری از آن آگاه باشند.

در گام اول، حفاظت کامل از اطلاعات شخصی را انجام دهید. در گام دوم، داده‌های مالی را جدا کنید. در گام سوم، به پیامک‌های ناشناس توجهی نکنید و به خاطر داشته باشید که هیچ بانکی پیامک یا ایمیل درخواست اطلاعات برای مشتریان خود نمی‌فرستد. در گام چهارم، از رمز عبور قوی و پیچیده استفاده کنید. در گام بعدی، مراقب فیشینگ باشید.
در نهایت، حفاظت کامل از رایانه‌تان را انجام دهید. باید از نرم‌افزارهای آنتی‌ویروس مطمئن روی رایانه و موبایل‌تان استفاده کنید تا داده‌های شخصی شما به‌خوبی محافظت شوند؛ معمولاً در این نرم‌افزارها راهکارهای قوی وجود دارد که با ویروس‌های مخرب و هرزنامه‌ها مقابله می‌کنند. همیشه سیستم‌عامل‌تان را به‌روز نگه دارید و از نرم‌افزارهای جدید استفاده کنید تا مورد حمله کلاهبرداران رایانه‌ای قرار نگیرید.

کلاهبرداری به زبان انگلیسی

قبل از هر چیز، بد نیست بدانید اگر واژه کلاهبرداری را در مترجم گوگل تایپ کنید، با ترجمه Scam به زبان انگلیسی مواجه خواهید شد. کلاهبرداری واژه‌ای آشنا است که تقریباً همه ما با آن غریبه نیستیم و کم‌وبیش اطلاعاتی درباره آن داریم، اما در ادامه این مطلب، می‌توانید سطح آگاهی‌تان را درباره کلاهبرداری ارتقا دهید. با ما همراه شوید…

کلاهبرداری به زبانی ساده

زمانی می‌گوییم کلاهبرداری رخ داده که مال فردی برده شود و در این معامله، یک طرف به‌عنوان کلاهبردار و در طرف دیگر قربانی قرار گیرد که او را با عنوان مال‌باخته نیز می‌شناسند. در کلاهبرداری، مال شخص زمانی برده می‌شود که کلاهبردار از فریب برای قربانی استفاده کند.

به این معنا که در کلاهبرداری باید به زیان مالی واردشده به مال‌باخته و سود مالی کلاهبردار توجه شود.

همان‌طور که اشاره کردیم، فرد کلاهبردار از فریب استفاده می‌کند و بدین‌وسیله مال قربانی را می‌برد و حیله‌هایی به کار می‌برد؛ به‌گونه‌ای که قربانی با رضایت خود مالش را به کلاهبردار می‌سپارد و کلاهبردار تلاش می‌کند با انجام امور نادرست و صحنه‌سازی، شاکی را گمراه کند.

برخلاف تصور بسیاری از مردم که فکر می‌کنند اگر کسی با یک دروغ ساده آن‌ها را فریب دهد و با وعده‌های آینده آن‌ها را امیدوار کند، به‌عنوان کلاهبردار محسوب شود، باید گفت که اگر یک دروغ ساده شکل گیرد و قربانی مالش را از دست بدهد، به‌عنوان مانور نادرست شناخته نمی‌شود. در کلاهبرداری، قربانی با رضایت خود مالش را در اختیار کلاهبردار می‌گذارد و در نهایت با فریبی که می‌خورد، مالش را از دست می‌دهد.

جرایم گوناگونی وجود دارد، اما آنچه جرم کلاهبرداری را از دیگر جرایم متمایز می‌کند، این است که معمولاً در بیشتر جرایم، فردی که مالک است، بدون آگاهی یا با استفاده از روش‌های خشن، مال خود را به مجرم می‌سپارد؛ در حالی که در کلاهبرداری، مالک با روش‌های مختلف فریب می‌خورد و البته با رضایت و میل خود، مالش را به کلاهبردار واگذار می‌کند و در نهایت، مال خود را از دست می‌دهد.

احکام کلاهبرداری چگونه است؟

مانند هر نوع جرم دیگر، برای کلاهبرداری نیز مجازات خاصی در نظر گرفته شده و کلاهبرداری به‌صورت ساده و مشدد انجام می‌شود. اگر کلاهبرداری به‌صورت ساده رخ دهد، جریمه نقدی و مجازات یک تا هفت سال وجود دارد، اما اگر کلاهبرداری به‌صورت مشدد انجام شود، علاوه بر پرداخت جریمه نقدی، برای مجرم ۲ تا ۱۰ سال حبس تعیین می‌گردد.

در هر یک از نمونه‌های کلاهبرداری، پس از اینکه کلاهبردار به مجازات فوق محکوم شد، باید حتماً مالی را که از طریق کلاهبرداری به دست آورده به صاحب آن بازگرداند که به این موضوع بازگرداندن مال نیز گفته می‌شود.

ارکان جرم کلاهبرداری شامل سه رکن اصلی است که رکن مادی، معنوی و قانونی می‌باشد.

رکن مادی: اولاً به این صورت است که کلاهبردار از ابزارهای نادرست استفاده می‌کند و مانورهای نادرست را انجام می‌دهد. در این شرایط ممکن است مدارکی را جعل کند یا مردم را به هر نحوی امیدوار کند، از ابزارهایی که با عنوان نادرست شناخته می‌شوند استفاده کند یا مردم را از امور واهی بترساند. ثانیاً به این شکل است که فرد مال‌باخته از کلاهبردار فریب می‌خورد و به او اعتماد می‌کند. ثالثاً به این صورت است که کلاهبردار موفق می‌شود مال یک نفر را ببرد.

در رکن معنوی، در جرم کلاهبرداری، سوءنیت عام به این شکل است که کلاهبردار قصد انجام اعمال مادی را داشته باشد و به این منظور که از ابزارهای نادرست استفاده می‌کند و در جرم کلاهبرداری، سوءنیت خاص یعنی تصمیم داشته باشد که مال دیگری را ببرد. دادستان و شاکی در اینجا باید سوءنیت را اثبات کنند و اگر نتوانند سوءنیت را اثبات کنند، مجرم تبرئه می‌گردد.

رکن قانونی نیز به ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری اشاره می‌کند.

کلاهبرداری رایانه‌ای چیست؟

اگر فردی با استفاده از اینترنت، کامپیوتر، سامانه‌های مخابراتی و رایانه‌ای قصد ارتکاب کلاهبرداری را داشته باشد، با عنوان کلاهبرداری رایانه‌ای شناخته می‌شود. به بیان دیگر، می‌توان گفت که شخص با مختل کردن سامانه‌های اینترنتی، مال دیگران یا پول آن‌ها را از طریق فریب به دست می‌آورد. درباره کلاهبرداری رایانه‌ای، این موضوع مطرح است که معمولاً شخص قربانی و کلاهبردار با یکدیگر روبه‌رو نمی‌شوند و در کلاهبرداری رایج، روبه‌رو شدن کلاهبردار با قربانی وجود دارد و به این واسطه منجر به فریب آن‌ها می‌شود. حکمی که برای کلاهبرداری رایانه‌ای در نظر گرفته شده، معمولاً یک تا پنج سال است و برای شکایت کلاهبرداری، حتماً باید مدارک شناسایی مثل شناسنامه و کارت ملی و همچنین مدرک یا سندی که نشان دهد کلاهبرداری انجام شده را در اختیار داشته باشید.

مصادیق متعددی برای جرم کلاهبرداری وجود دارد که می‌توان به اصلی‌ترین آن‌ها مثل جعل عنوان نمایندگی بیمه، درخواست ثبت ملک از طریق امین، امتناع از بازگرداندن حق طرف، معرفی مال شخص دیگر به‌عنوان مال خود، تبانی افراد برای بردن مال دیگری، انتقال مال یک فرد به‌صورت اجاره دادن یا فروش و… اشاره نمود.

آنچه در مقاله «بررسی کلاهبرداری؛ قوانین و اشکال گوناگون» خواندیم

جرم کلاهبرداری را می‌توان از جمله مهم‌ترین جرایم مالی و جرایمی علیه اموال دانست و این جرم به‌گونه‌ای است که کلاهبردار طرف مقابل خود را با استفاده از ابزارهای نادرست فریب می‌دهد و موجب می‌شود که مال شخص را ببرد. صرفاً انجام کلاهبرداری به این است که کلاهبردار سود مالی ببرد یا سود شخص دیگری در این جریان وجود داشته باشد؛ به همین جهت، افراد به دلیل فریب خوردن توسط کلاهبردار با رضایت خود مال را به کلاهبردار می‌دهند و صرفاً یک دروغ ساده را نمی‌توان کلاهبرداری و جرم کلاهبرداری دانست. باید فرایندی صورت بگیرد یا تقلبی انجام شده باشد که منجر به گمراهی طرف مقابل گردد. پس در کلاهبرداری، فقط بردن مال مطرح نیست، بلکه حتماً باید از ابزارهای نادرست استفاده شده باشد و در نهایت، قربانی با فریبی که می‌خورد، اغفال شود و مالش را از دست بدهد.

برگرفته شده از وب‌سایت وب‌آموز