ضرر ناپایدار یا Impermanent Loss چیست؟

ضرر ناپایدار یکی از مفاهیم اساسی در اکوسیستم دیفای (DeFi) است که هر تریدری قبل از ورود به استخرهای نقدینگی بازارسازهای خودکار (AMM) باید آن را درک کند. این پدیده به کاهش ارزش دارایی‌های سپرده‌گذاری‌شده در استخرهای نقدینگی به دلیل تغییرات قیمت جفت ارزها اشاره دارد که می‌تواند سود تریدرها را کاهش دهد.

اگر با پلتفرم‌های امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) آشنایی داشته باشید، به طور قطع بارها اصطلاح ضرر ناپایدار یا Impermanent Loss را شنیده‌اید. ضرر ناپایدار یک ویژگی ذاتی است که در نوع خاصی از بازار به نام بازارساز خودکار (AMM) وجود دارد. ارائه نقدینگی به استخر نقدینگی صرافی‌های غیر متمرکز (DEX) می‌تواند یک سرمایه‌گذاری سودآور باشد، اما باید مفهوم ضررهای ناپایدار را درک کنید و قبل از سرمایه‌گذاری در این صرافی‌ها  در مورد آن اطلاعات کاملی داشته باشید.

در این مقاله از کریپتونگار، به‌طور جامع به بررسی ضرر ناپایدار، نحوه وقوع، روش‌های محاسبه، ابزارهای موجود، ریسک‌های مرتبط و راهکارهای جلوگیری از آن می‌پردازیم. اگر قصد دارید از طریق تأمین نقدینگی در پلتفرم‌هایی مانند یونی‌ سواپ یا پنکیک‌ سواپ درآمد کسب کنید، این راهنما شما را با اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری آگاهانه مجهز می‌کند.

ضرر ناپایدار یا Impermanent Loss چیست؟

ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) به کاهش ارزش دارایی‌های سپرده‌گذاری‌شده در یک استخر نقدینگی به دلیل تغییر نسبت قیمت جفت ارزها در مقایسه با زمان سپرده‌گذاری گفته می‌شود. این زیان در بازارسازهای خودکار (AMM) رخ می‌دهد که از فرمول‌های ریاضی برای تنظیم قیمت و نقدینگی استفاده می‌کنند.

ضرر ناپایدار زمانی رخ می‌دهد که قیمت توکن‌های شما نسبت به زمانی که آنها را به یک استخر نقدینگی سپرده‌اید تغییر کند. هرچه این تغییر بیشتر باشد، ضرر ناپایدار بیشتر خواهد بود.

استخرهای نقدینگی که قیمت آنها در محدوده کوچکی باقی می‌ماند کمتر در معرض ضررهای ناپایدار قرار خواهند گرفت. به عنوان مثال، استیبل کوین‌ها دارای محدوده قیمتی نسبتاً محدودی هستند. در این حالت، ریسک زیان‌های ناپایدار برای تامین‌کنندگان نقدینگی کمتر است.

اما اگر تامین‌کنندگان نقدینگی (LP) در معرض زیان‌های احتمالی هستند، پس چرا به تامین نقدینگی ادامه می‌دهند؟ به این دلیل است که ضررهای ناپایدار را می توان با کارمزدهای معاملاتی جبران کرد. در واقع، حتی استخرهای یونی سواپ (Uniswap) که کاملاً در برابر زیان‌های ناپایدار آسیب‌پذیر هستند، با کارمزد معاملاتی که در این استخرها پرداخت می‌شود، همچنان می‌توانند بسیار سودآور باشند.

صرافی یونی سواپ برای هر معامله ۰.۳ درصد کارمزد دریافت می‌کند که مستقیماً به ارائه‌دهندگان نقدینگی داده می‌شود. اگر حجم معاملات یک استخر بالا باشد، با وجود ریسک بالای زیان‌های ناپایدار، ممکن است همچنان تامین نقدینگی سودآور باشد. البته سودآوری بیشتر به پروتکل عرضه نقدینگی استخر، دارایی‌های سپرده شده و حتی شرایط عمومی بازار ارز دیجیتال بستگی دارد.

بیشتر بخوانید: با سوشی سواپ آشنا شوید.

ضرر ناپایدار چگونه اتفاق می‌ افتد؟

استخرهای نقدینگی بر پایه قراردادهای هوشمندی بنا شده‌اند که امکان تبادل ارزهای دیجیتال را بدون نیاز به واسطه فراهم می‌کنند. این استخرها معمولاً از دو یا چند ارز دیجیتال تشکیل شده‌اند. بازارسازهای خودکار (AMM) از الگوریتم‌هایی برای تعیین قیمت این دارایی‌ها بر اساس نسبت آن‌ها در استخر استفاده می‌کنند.

فرض کنید شما مقداری اتریوم و تتر را در یک استخر نقدینگی در پلتفرم یونی سواپ واریز می‌کنید. در ابتدا، نسبت قیمت اتریوم به تتر بر اساس شرایط بازار تعیین می‌شود. حال اگر قیمت اتریوم به طور چشمگیری نسبت به تتر افزایش یابد، تریدرها برای خرید اتریوم از استخر با استفاده از تتر اقدام می‌کنند. این عمل باعث می‌شود که اتریوم کمتری در استخر باقی بماند و تتر بیشتری نسبت به اتریوم در استخر انباشته شود.

اگر شما دارایی‌های خود را در این زمان از استخر برداشت کنید، به دلیل کاهش نسبت اتریوم به تتر در استخر، تعداد اتریوم کمتری نسبت به زمانی که آن را نگهداری می‌کردید دریافت خواهید کرد، در حالی که تعداد تتری که دریافت می‌کنید ممکن است نسبت به اتریوم کمتر باشد. این تفاوت در ارزش کل دارایی‌های شما در استخر نسبت به نگهداری آن‌ها، همان ضرر ناپایدار است.

تفاوت میان ضرر ناپایدار و نوسانات در بازار ارزهای دیجیتال

ضرر ناپایدار با نوسانات قیمت در بازار ارزهای دیجیتال متفاوت است. نوسانات قیمت به تغییرات ارزش یک دارایی در بازار آزاد اشاره دارند و می‌توانند سود یا زیان ایجاد کنند، چه دارایی در کیف پول باشد و چه در استخر نقدینگی. در مقابل، ضرر ناپایدار به‌طور خاص به کاهش ارزش ناشی از تغییر نسبت جفت ارزها در استخر نقدینگی مربوط می‌شود.

برای مثال، اگر ارزش دوج‌ کوین در بازار ۲۰ درصد کاهش یابد، این زیان هم در کیف پول و هم در استخر رخ می‌دهد، اما در استخر، تغییر نسبت توکن‌ها می‌تواند زیان اضافی ایجاد کند. درک این تفاوت به تریدرها کمک می‌کند تا ریسک‌های تأمین نقدینگی را بهتر ارزیابی کنند و استراتژی‌های مناسب‌تری انتخاب کنند.

بیشتر بخوانید: معرفی ارز دیجیتال دوج‌ کوین (Dogecoin)

نحوه محاسبه ضرر ناپایدار

به عنوان مثال فردی ۱ اتریوم (ETH) و ۱۰۰ توکن دای (DAI) را در استخر نقدینگی سپرده‌گذاری می‌کند. در بازارساز خودکاری که او انتخاب کرده، جفت ارز واریز شده باید دارای ارزش برابر باشد. بدین ترتیب در زمان واریز، قیمت هر اتریوم برابر با ۱۰۰ توکن DAI است. این بدان معنی است که ارزش دلاری فعلی سپرده این شخص ۲۰۰ دلار است.

علاوه بر این، در مجموع ۱۰ اتریوم و ۱۰۰۰ توکن دای در این استخر وجود دارد. بنابراین این فرد مالک ۱۰ درصد استخر است.

اگر قیمت اتر به ۴۰۰ دای (DAI) افزایش یابد، تریدرها با انجام آربیتراژ، دای به استخر اضافه کرده و اترها را خارج می‌کنند تا زمانی که نسبت قیمت به حالت تعادلی بازگردد. یادآوری می‌شود که پروتکل‌های بازارساز خودکار (AMM) فاقد دفترچه سفارش هستند و قیمت دارایی‌ها صرفاً بر اساس نسبت توکن‌های موجود در استخر تعیین می‌شود. برای حفظ ثبات نقدینگی، این نسبت با تغییر قیمت‌ها تنظیم می‌گردد.

همانطور که گفتیم، به دلیل آربیتراژ تریدرها، نسبت بین مقدار ETH و DAI در استخر تغییر کرده و اکنون ۵ اتر و ۲۰۰۰ دای در استخر وجود دارد. اگر این فرد بخواهد سرمایه خودش را برداشت نماید، با توجه به سهم ۱۰ درصدی او در استخر، می‌تواند ۲۰۰ دای و ۰.۵ اتر را با مبلغی برابر ۴۰۰ دلار دریافت کند. البته این شخص نسبت به زمان واریز سود خوبی به دست آورده است، اما  اگر او ۱ اتر و ۱۰۰ دای  خودش را در کیف‌ پول نگه می‌داشت چه اتفاقی می افتاد؟ البته که ۵۰۰ دلار ارزش داشت. این تفاوت قیمت بین هولد کردن و تامین مالی استخر، ضرر ناپایدار نامیده می‌شود.

پس بهتر بود این شخص به جای سرمایه‌گذاری در استخر، ارزهای خود را هولد یا نگهداری می‌کرد. البته با توجه به پایین بودن مبلغ سپرده، ضرر حاصل شده نیز قابل توجه نیست. با این حال، باید مراقب بود، زیرا زیان‌های ناپایدار می‌تواند منجر به ضررهای زیادی در بخش قابل توجهی از سپرده اولیه شود.

در مثال بالا، کارمزد تراکنشها در نظر گرفته نشده و در بسیاری از موارد، درآمد حاصل از کارمزد معاملات، زیان را جبران کرده و باعث سودآوری می‌شود. با تمام این توضیحات، درک مفهوم زیان ناپایدار قبل از تامین نقدینگی برای یک پروتکل DeFi بسیار مهم و ضروری است.

نمونه هایی از ضرر ناپایدار

• جفت ارز اتریوم و USDC: فرض کنید ۱ اتریوم (۱۰۰۰ دلار) و ۱۰۰۰ USDC در یک استخر سپرده‌گذاری کرده‌اید. اگر قیمت اتریوم به ۲۰۰۰ دلار برسد، آربیتراژ باعث کاهش تعداد اتریوم و افزایش USDC در سهم شما می‌شود. در زمان برداشت، ارزش دارایی شما حدود ۱۴۱۴ دلار خواهد بود، در حالی که نگه‌داری در کیف پول ۲۰۰۰ دلار ارزش داشت.
• جفت ارز بیت‌ کوین و USDT: اگر بیت‌ کوین در یک استخر با USDT سپرده‌گذاری کنید و قیمت آن ۳۰ درصد افت کند، ارزش دلاری دارایی شما در استخر کمتر از نگه‌داری در کیف پول خواهد بود.
• جفت ارز آلت‌ کوین و استیبل‌ کوین: در استخرهای شامل آلت‌ کوین‌های پرنوسان مانند دوج‌ کوین، تغییرات شدید قیمت می‌توانند ضرر ناپایدار را تشدید کنند.

این نمونه‌ها نشان می‌دهند که ضرر ناپایدار در جفت ارزهای با نوسانات بالا شایع‌تر است. برای کاهش این ریسک، انتخاب جفت ارزهای مناسب و نظارت مداوم بر بازار ضروری است.

بیشتر بخوانید: بیت کوین بهتر است یا اتریوم؟ مقایسه BTC و ETH

ابزارهای محاسبه ضرر ناپایدار

با توجه به پیچیدگی فرمول‌ها، ابزارهای متنوعی برای محاسبه ضرر ناپایدار طراحی شده‌اند. این ابزارها معمولاً به صورت وب‌سایت‌های آنلاین و اپلیکیشن‌های موبایل در دسترس هستند و با اتصال به بلاکچین و دریافت اطلاعات مورد نیاز از قراردادهای هوشمند، به کاربران در تخمین ضرر ناپایدار کمک می‌کنند. برخی از این ابزارها عبارتند از:

• UniSwap ROI Calculator: این ابزار امکان وارد کردن قیمت اولیه و نهایی توکن‌ها را فراهم می‌کند و ضرر ناپایدار را به درصد نمایش می‌دهد.
• DeFi Yield Impermanent Loss Calculator: با وارد کردن جفت ارز و تغییرات قیمت، ارزش دارایی‌ها در استخر و کیف پول را مقایسه می‌کند.
• Balancer Labs Calculator: برای استخرهایی با نسبت‌های غیر ۵۰-۵۰ (مانند ۸۰-۲۰) مناسب است و ریسک را دقیق‌تر محاسبه می‌کند.
• PancakeSwap Analytics: برای کاربران بایننس اسمارت چین، این ابزار ضرر ناپایدار را در جفت ارزهای مختلف محاسبه می‌کند.

این ابزارها به شما کمک می‌کنند تا قبل از سرمایه‌گذاری، سود و زیان احتمالی را تخمین بزنید و استراتژی مناسب انتخاب کنید.

ریسک تأمین نقدینگی برای بازارسازهای خودکار (AMM)

ضرر ناپایدار پدیده‌ای ساده در دیفای است که هنگام برداشت رمز ارز از استخرهای نقدینگی بازارسازهای خودکار (AMM) رخ می‌دهد. این زیان اغلب با کارمزدهای معاملات جبران می‌شود، اما باید محتاط بود. جفت ارزهای پرنوسان مانند بیت کوین و آلت‌ کوین‌ها ریسک ضرر ناپایدار را افزایش می‌دهند. برای کاهش ریسک، با سرمایه کم شروع کنید تا بازده و ریسک را ارزیابی کنید.

توصیه می‌شود از AMM‌های معتبر مانند یونی‌ سواپ یا سوشی‌ سواپ استفاده کنید. فورک‌های جدید AMM ممکن است باگ‌هایی داشته باشند که سرمایه شما را به خطر بیندازد. استخرهایی با وعده سودهای غیرواقعی معمولاً ریسک بالایی دارند و باید با احتیاط بررسی شوند.

روشهای جلوگیری از ضرر ناپایدار

اگر به طور دقیق نمی‌دانید بازار قرار است چه مراحلی را طی کند و دید روشنی از بازار ندارید، احتمال زیان‌های ناپایدار وجود دارد و باید با میزان سرمایه اندک در استخرهای نقدینگی سرمایه‌گذاری خود را شروع کنید.

توجه داشته باشید که احتمال زیان‌های ناپایدار در بازارهای با نوسان کم خیلی کمتر است. بهتر است از جفت‌ استیبل کوین‌هایی مانند DAI-USDT یا UST-USDC استفاده کنید تا از ضررهای ناپایدار جلوگیری کنید. استیبل کوین‌ها ارزشی وابسته به دلار آمریکا دارند و بنابراین ارزش آنها مانند سایر ارزها نوسان ندارد.

با این حال، باید بپذیرید که ریسک کمتر به معنای پاداش کمتر است و اگر در این استخرها سپرده‌گذاری کنید، احتمالاً پاداش کمتری نسبت به استخرهای با ریسک بالاتر دریافت خواهید کرد.

همانطور که پیش از این نیز اشاره کردیم، ایجاد تعادل مجدد بین جفت ارزها در استخرها، عامل اصلی زیان ناپایدار است. هنگام انتخاب استخر برای تأمین نقدینگی، می‌توانید استخرهای تکدارایی (Single-Asset Pools) را نیز در نظر بگیرید. در این استخرها تنها به یک نوع توکن نیاز دارید و به دلیل ریسک کمتر نسبت به استخرهای معمولی، پاداش آن نیز معمولاً پایین‌تر است.

صرافی متمرکز چیست؟ آشنایی با مزایا و معایب

ارز دیجیتال سلسیوس (Celsius) چیست؟ آینده ارز سلسیوس + پیش بینی قیمت+ورشکستگی

معرفی ۹ مورد از بهترین ارزهای قابل استخراج با کارت گرافیک در سال ۲۰۲۵ + جدول

جمع بندی

ضرر ناپایدار یکی از اصول اساسی بازارساز خودکار یا صرافی‌های غیرمتمرکز است. کسانی که می‌خواهند نقدینگی را در اختیار استخر قرار دهند باید با این مفهوم آشنایی داشته باشند و بتوانند آن را در استراتژی خود محاسبه کنند. به طور خلاصه، اگر قیمت دارایی نسبت به زمان سپرده‌گذاری تغییر کند، LP با زیان ناپایدار مواجه خواهد شد.

سوالات متداول