به گزارش اکوایران، گردوغبار چند روز بعد از پایان جنگ در آسمان پدیدار شد و همین موضوع باعث شد تا برخی انگشت اتهام ایجاد غبار را به سمت جنگ دراز کنند. اما در نهایت نام یک تالاب در استان البرز به میان آمد؛ «تالاب صالحیه». نام این تالاب این روزها در خبرها بسیار مطرح شده است. وقتی اسم پدیده گردو غبار در تهران به میان می‌آید یک طرف ماجرا به صالحیه باز می‌گردد. حال آنکه پیش از آن، عوامل دیگری همچون کانون‌های خارجی، استان‌های غربی و زمین‌های خشک کشاورزی مهمترین عوامل بروز ریزگرد در تهران به حساب می‌آمدند.

هشدار در پی هشدار

هشدار درباره تبدیل شدن تالاب صالحیه به یکی از کانون های اصلی گرد و غبار در تهران از سال‌ها پیش صادر شده بود. زمانی که خشکسالی و کم بارشی هنوز مساله جدی این تالاب نبود، اما احداث کانال‌‌های زهکشی غیراصولی برای اقدامات کشاورزی و چرای بی‌رویه دام به ویژه شترها در محدوده این تالاب به عنوان مهمترین عوامل هشدار برای تبدیل شدنِ این تالاب به یک کانون ریزگرد مطرح بود.

شینا انصاری، رئیس سازمان محیط زیست در یادداشتی که  اخیرا در سایت سازمان محیط زیست منتشر کردهف به تفصیل درباره این تالاب و تبدیل شدن آن به کانون ریزگردها توضیح داده است؛ زهکشی توسط وزارت جهاد کشاورزی و چرای شتر مهمترین دلایل هستند. همچنین وظایف احیای این تالاب برعهده چند دستگاه بویژه وزارت نیرو و جهاد کشاورزی است  که حق آبه تالاب را بدهند و زهکشی ها را اصلاح و یا حذف کنند و چرای دام را نیز در منطقه مدیریت کنند.

تکرار مکرر مصوبات

سازمان محیط زیست در روزهای گذشته و با تشدید پدیده گردوغبار اعلام کرده است که  ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار، بر اساس بند «ج» ماده ۲۲ قانون برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت با مشارکت ۱۵ دستگاه اجرایی، اقدام به تدوین برنامه جامع مقابله با گردوغبا کرده و این برنامه در آینده نزدیک به عنوان سند راهبردی کشور در مدیریت پایدار این پدیده، تصویب و ابلاغ می‌شود. این نخستین بار نیست که برنامه‌ای جامع برای مقابله با گرد وغبار تدوین  و ابلاغ می شود، اولین بار در سال ۱۳۹۴ بود که برنامه جامع مقابله با پدیده گرد و غبار توسط سازمان حفاظت محیط زیست تدوین شد. هدف اصلی این طرح هماهنگی بین‌دستگاهی و تعیین راهکارهایی برای کاهش منابع تولید گرد و غبار، به‌ویژه منابع داخلی بود. این نخستین سند ملی فراگیر در زمینه مقابله با پدیده‌ای بود که در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ به یک بحران در استان‌های مختلف کشور تبدیل شده بود. به دنبال شکست برنامه‎‌های جامع ۱۳۹۴ در سال ۱۴۰۰  یک برنامه ده ساله برای مقابله با گرد و غبار در کشور تدوین و آغاز شد. در این آیین نامه که به تصویب هیات وزیران رسید، همکاری هفت دستگاه در برنامه قبلی به ۱۵ دستگاه ارتقا یافت و از وزارت امور خارجه گرفته تا سازمان انرژی اتمی و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در آن حضور داشتند. در روزهای اخیر یکبار دیگر سازمان محیط زیست از تصویب یک برنامه راهبردی و جامع خبر داده است و با گذشت ده سال از نخستین باری که صحبت از برنامه‌ای برای مقابله با گرد وغبار شده است همچنان ضعف در اجرای برنامه‌های عملیاتی، نبود هماهنگی‌های بین بخشی و ضعف در تعاملات بین‌المللی در حل و فصل این بحران به قوت خود باقی است.

پژوهش‌ها چه می‌گویند؟

این در حالی است که در بررسی‌ها و پژوهش‌های متعددی کانون‌های اصلی ریزگرد در استان تهران و دیگر استان‌ها از سوی دانشگاهیان شناسایی شده‌اند؛ از جمله در پژوهش «الگوها و منابع داخلی ریزگردهای تهران» پنج الگوی اصلی که عمدتا از منابع خارجی بودند را در سال‌های ۸۴ تا ۹۷ شناسایی شده است. در پژوهش دیگری با عنوان «شناسایی کانون های بحرانی فرسایش بادی در استان تهران» که در سال ۸۳ منتشر شد، کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان تهران شناسایی شدند که منبع داخلی داشتند. براساس یافته‌های این پژوهش، ماهدشت کرج، نجم آباد ساوجبلاغ و ابردژ ورامین اصلی‌ترین کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان تهران اعلام شدند. در پژوهش دیگری که پراکنش سطحی و گستردگی کانون های ریزگرد در استان تهران را از دیدگاه کاربری اراضی بررسی کرد، براساس این پژوهش که در سال ۱۴۰۳ منتشر شده است، سطح کانون های ریزگرد استان تهران حدود ۱۱ هکتار است که در ۱۱ پهنه در بخش های جنوبی و جنوب شرقی استان تهران و نواحی جنوب و جنوب شرقی و پیرامون جاده ها و مناطق جاده ای قرار گرفته است. ۳۱ نقطه کانون های ریزگرد، غالبا در مناطق جنوبی و جنوب شرقی استان تهران واقع شده اند.

به گزارش «اکو ایران»، با توجه به نوع بررسی‌های انجام گرفته در این پژوهش‌ها که با بازدیدهای میدانی گسترده، استفاده از تصاویر ماهواره‎‌ای و داده‌‌های سنجش از دوری انجام شده، سال‌هاست که شناسایی کانون‌های ریزگرد در تهران تکمیل شده و تنها نیاز به به‌روزرسانی اطلاعات است.

با وجود داده‌های گسترده و شناخت علمی به دست آمده از منبع ریزگردها، مشکل در به‌روزرسانی داده‌ها و ضعف در اجرای راهکارهای عملی و سیاستگذاری‌های مؤثر است که باید در برنامه جامع جدید مورد توجه قرار گیرد.